Những loại thuốc khi sử dụng gây nên bệnh gút (gout)

Có tới 20 loại thuốc có thể gây nên bệnh gút thứ phát. Ngoài ra, có tới 71 thuốc khác cũng bị nghi là thủ phạm gây gút thứ phát. Trong trường hợp tăng acid uric máu do thuốc, các hạt tophi và lắng đọng tinh thể urat ở các vị trí khác có thể xuất hiện rất sớm mà không cần phải có cơn gút cấp.

Hình minh họa. internet

Gút là một bệnh khớp gây ra bởi tăng acid uric máu và lắng đọng các tinh thể urat trong khớp gây các đợt viêm khớp cấp tính. Viêm khớp cấp tính do gút nổi bật với các triệu trứng sưng nóng đỏ đau dữ dội, khiến cho bệnh nhân đau đớn và không thể đi lại được bình thường. Cần chú ý rằng một số loại thuốc có thể gây nên bệnh gút thứ phát hay làm nặng thêm bệnh gút sẵn có. Do đó cần phải hỏi kỹ tiền sử dùng thuốc của bệnh nhân để xác định nguyên nhân của bệnh gút. Nếu biết rằng thuốc cũng có thể là nguyên nhân gây viêm khớp do gút thì ngừng thuốc có thể giải quyết được viêm khớp rất thuận lợi. Những bệnh nhân bị các bệnh tim mạch như suy tim, tăng huyết áp, bệnh thận như viêm cầu thận, suy thận... thường hay phải dùng các thuốc lợi tiểu. Tất cả các thuốc lợi tiểu, trừ acid tienilic và spironolacton, đều có khả năng làm tăng acid uric máu do làm giảm thải tiết acid uric qua ống thận. Các cơn gút cấp thường xảy ra sau nhiều năm dùng thuốc lợi tiểu, đặc biệt ở phụ nữ, cũng như người cao tuổi. Do vậy khi nồng độ acid uric máu ở bệnh nhân dùng lợi tiểu vượt quá 420 μmol/l hay nếu có cơn gút cấp xảy ra thì cần phải giảm liều thuốc lợi tiểu nếu như hoàn cảnh lâm sàng của bệnh nhân cho phép. Nếu không được thì cần phải sử dụng allopurinol.

Tuy đã được phát minh từ hơn 100 năm nay, người ta ngày càng phát hiện ra những tính chất mới của aspirin. Trong suốt nửa thế kỷ đầu tiên kể từ khi đưa vào sử dụng, aspirin luôn được dùng rộng rãi trong điều trị viêm khớp, dù có nhiều tác dụng phụ trên đường tiêu hóa như viêm, loét dạ dày tá tràng và xuất huyết tiêu hóa. Tuy nhiên kể từ khi những thuốc chống viêm không sterroid khác hiệu quả và an toàn hơn ra đời thì aspirin ngày càng ít được sử dụng như thuốc chống viêm khớp. Tuy nhiên, ngày nay aspirin liều thấp lại được khuyến cáo sử dụng rộng rãi trong ngành tim mạch như là thuốc chống ngưng tập tiểu cầu, dự phòng các biến chứng tắc mạch do huyết khối, cũng như vẫn còn được sử dụng như là thuốc giảm đau. Tuy nhiên, dùng aspirin liều thấp (ít hơn 2g/ngày) cũng là nguyên nhân kinh điển của gút thứ phát.

Các thuốc chống lao là một trong các thủ phạm chính. Ethambutol làm xuất hiện các các cơn gút cấp do làm giảm thải tiết acid uric niệu. Pyrazinamid gây tăng cao acid uric, có thể khởi động cơn gút cấp sau vài tuần dùng thuốc. Tuy nhiên tăng acid uric lại chứng tỏ bệnh nhân tuân thủ thuốc và không cần dùng thuốc hạ acid uric máu nếu chưa xảy ra cơn gút cấp. Hiện tượng tăng acid uric máu do pyrazinamid đáp ứng rất hạn chế với allopurinol được giải thích bởi vai trò quan trọng của men xanthin oxydase trong quá trình dị hóa của pyrazinamid.

Ciclosporin có thể làm tăng acid uric trong 50% bệnh nhân. Ở những bệnh nhân được ghép thận hay ghép tim phải dùng ciclosporin thì các đợt gút cấp xuất hiện với tỷ lệ từ 5%-30%. Bệnh gút thứ phát thường xuất hiện sau 18-24 tháng dùng thuốc. Việc điều trị bị hạn chế vì allopurinol là chống chỉ định tương đối ở các đối tượng được ghép tạng. Một số thuốc có tiềm năng gây gút thứ phát như omeprazol, furosemid.

Ngoài ra, các thuốc hóa trị liều điều trị ung thư, đặc biệt ung thư máu dòng tủy cũng làm gia tăng phá hủy tế bào, tăng sản xuất ra acid uric và do đó có thể gây nên cơn gút cấp tính.

Hiện nay, tình trạng lạm dụng thuốc corticoid trở nên đáng báo động khi bệnh nhân tự điều trị bệnh gút bằng các thuốc chứa corticoid như prednisolon, dexamethason, K-cort... Thậm chí người ta còn cho thuốc chứa corticoid vào trong các thuốc Đông y. Trên thực tế các thuốc chứa corticoid có thể làm giảm nhanh chóng các triệu chứng của bệnh khớp nhưng về lâu dài có thể gây ra rất nhiều tác dụng phụ như tăng huyết áp, đục thủy tinh thể, đái tháo đường và gút. Nguyên nhân gây gút của corticoid là do thuốc cạnh tranh thải tiết với acid uric ở ống thận do vậy làm giảm bài tiết acid uric, khiến nồng độ acid uric tăng cao trong máu, quá ngưỡng hòa tan của acid uric trong máu, làm các tinh thể muối urat kết tủa trong khớp gây ra gút cấp. Chính vì vậy bệnh nhân mắc bệnh gút không được lạm dụng thuốc chứa corticoid. Một điều cần chú ý nữa là thậm chí tiêm corticoid nội khớp cũng có thể gây viêm màng hoạt dịch khớp cấp tính, do vi tinh thể của thuốc trong 1-6% các trường hợp, tương tự như viêm khớp cấp tính do gút. Phản ứng viêm có thể xuất hiện sau tiêm từ 2-24 giờ. Dịch khớp nhiều bạch cầu, thậm chí có dạng mủ, chứa nhiều vi tinh thể của thuốc nằm trong và ngoài tế bào.

Cần phải xét nghiệm tìm vi khuẩn trong dịch khớp để loại trừ nguyên nhân nhiễm khuẩn, có thể xuất hiện muộn hơn (24-48 giờ sau tiêm), kèm theo sốt và tăng bạch cầu máu. Tiến triển bệnh lành tính trong 24-48 giờ sau điều trị bằng nghỉ ngơi, áp đá, giảm đau, thuốc chống viêm không steroid và nếu cần thì phải chọc hút dẫn lưu dịch khớp. Cơ chế của viêm khớp này tương tự như viêm khớp vi tinh thể có hiện tượng thực bào các tinh thể thuốc corticoid bởi các tế bào màng hoạt dịch khớp, tế bào đơn nhân hay bạch cầu đa nhân trung tính.

Tóm lại, trong bệnh gút cần tránh sử dụng các loại thuốc làm tăng acid uric máu nói trên, mà nên dùng các loại thuốc khác thay thế. Nếu bắt buộc phải sử dụng thì cần dùng liều tối thiểu, thời gian ngắn nhất có thể. Cần phải theo dõi chặt chẽ nồng độ acid uric máu và dự phòng tái phát cơn gút cấp bằng chế độ ăn uống, sinh hoạt, cũng như dùng thuốc giảm tổng hợp acid uric máu như allopurinol.